Промената на Уставот за Македонците звучи лошо, но ако ја поврземе со прифаќањето од грчка страна на македонскиот јазик и националност со нормален превод, добива друга, помека, поприфатлива димензија.
Се наближува фамозниот рок кој толку помпезно го наметнавме во врска со решавањето на проблемот со името. Во јавноста, и кај дел од политичарите, ментално ги поврзавме претстојните самити на ЕУ и НАТО во јуни и јули, како пресек на оваа фаза на напорите за изнаоѓање решение, по кои евентуално би требало или да прогласиме победа, или да признаеме пораз, или да смениме тактика. Затоа сметам дека е важно во овој период да расчистиме неколку точки околу овој процес.
Прво, рокот јуни/јули е целосно имагинарен, измислен. Тој не е врзан со ниту една формална процедура во овие организации, па така единствено има симболична важност во македонската јавност. Најнапред, НАТО на самитот во Букурешт има донесено заклучок дека за прием на Македонија во оваа организација не е потребен самит, туку само NAC (North Atlantic Council), на кој доволно е министрите за надворешни работи на земјите членки да констатираат дека проблемот со името е решен, и Македонија добива формална покана. Со ЕУ ситуацијата е слична: иако формално одлуките се донесуваат на самит, нашата администрација е во постојана комуникација со Брисел, и нема да помине многу време од затворањето на прашањето до евентуалниот датум за почеток на преговорите. Политичката ситуација во Грција и Македонија исто така не е врзана за овој рок. Минимална е веројатноста дека во Македонија ќе има предвремени избори пред претседателските закажани за март 2019, а во Грција, иако ситуацијата е покомплицирана, најверојатно е дека изборите сепак ќе се одржат во редовниот рок во септември 2019. Оттаму, вистинската ситуација е дека домашната агенда и во Скопје и во Атина ќе стане неповолна за овој проблем дури кон крајот на оваа година. До тогаш, сите карти се отворени. Затоа, мислам дека првата грешка која ја правиме е што го претставуваме претстојниот самит на НАТО како пресек на напорите, што не е точна констатација, а прави притисокот да носи ризик од жртвување на квалитет во преговорите за брзина.
Прво кршење на мразот
Тие пак (преговорите), влегуваат во пореална, па со тоа и потешка, фаза. Првото кршење на мразот е направено, се воспоставија редовни односи, разменивме нацрт документи, а Нимиц ги вклучува тие позиции во некаква вкупна платформа. Така, овој процес кој досега беше декларативен, аморфен, и се засноваше на стратешки позиции и ништо повеќе одошто јавни заложби, сега влегува во посуштинска фаза. Сега тимовите веќе преговараат за конкретни точки (на спојување или разединување, сеедно), но врз фактички позиции. Ова претставува квалитативно подобрување на напредокот, но истовремено е и потешка фаза, зашто сега се отвораат сите проблематични прашања, се дискутира за целиот опсег на преговорите и слично. Вистинската придобивка од овој пробив и нов пристап, која можеби засега е скриена под емоцијата со која се доживуваат навидум националистичките позиции на двете земји е дека, ваквиот расчленет пристап, реално овозможува подобра позиција за нас.
Еве зошто така мислам: расчленувањето на овој процес овозможува инкрементален, фазен и паралелен напредок на преговорите и интеграциите, пристап кој на Македонија исклучително ѝ одговара, а на Грција не. Досега, пакетот беше неодреден, но вкупен: важеше дипломатското правило дека додека не се договори сѐ, не е договорено ништо. Оваа позиција одеше во полза на Грција, која ги држеше клучевите на евроатлантските интеграции на Македонија и со тоа вршеше притисок за попустливост во преговорите. Сега, откако со размената на нацрт документите ваквиот вкупен и неодреден пристап е заменет со конкретни точки, станува возможно тие да се поделат во пакети и фази, и да се затвораат дел по дел, со што паралелно, заедно со затворањето на пакетите, би се одвивал и пробивот на Македонија кон НАТО и ЕУ.
Поверојатен датум за преговори со ЕУ, отколку покана за НАТО
Мислам дека сега ќе следи едно распределување на пакетите и фазите, по принципот на тежина: најлесните точки и најмалку суштинскиот напредок први, а најтешките точки и неотповикливите пробиви последни. Оттаму заклучокот кој го споделувам подолго време, дека поверојатно е да добиеме датум за преговори во 2018 одошто покана за НАТО. Имено, да претпоставиме дека процесот ќе ја следи фазната логика – тоа би значело прво некаква декларација за напредок, со нотирање на точките кои се досега усогласени, за да може да следи соодветниот паралелен напредок во евроатлантските интеграции. Бенигната отстапка која Грција може да ја направи, која притоа е и најмалку суштинска, е датум за отпочнување на преговорите. Тоа може да трае, да се откаже, да застане на половина пат, и е дијаметрално спротивно од поканата за НАТО, која е неотповиклива и конечна. Оттаму, следејќи ја оваа логика, сметам дека поканата за НАТО е возможна дури на самиот крај на овој процес, и тоа мислам дека Грција ќе инсистира не само на потпишување на договорот, туку и на негова имплементација пред НАТО: значи, на пример, не само да прифатиме евентуална промена на Устав, туку истата и да ја спроведеме, па дури потоа да го преминеме конечниот праг од кој нема враќање. Логиката која циркулира во некои кругови сега, дека е возможно да добиеме покана за НАТО со делумно решение за името, едноставно нема смисла: тоа би значело да влеземе во НАТО под ФИРОМ – мислам дека е тоа илузија, особено што таква опција постоеше и во Букурешт 2008, која Грција не ја прифати. Со целиот притисок од администрацијата на Буш.
Останува да видиме како ќе изгледаат фазите, и кои ќе бидат критичните точки. Според мене, упарувањето на некои клучни разлики има логичка смисла на инкременталниот напредок, зашто помеѓу другото и ќе им помогне на преговарачките тимови во презентацијата на напредокот дома. На пример, промената на Уставот за Македонците звучи лошо, но ако ја поврземе со прифаќањето од грчка страна на македонскиот јазик и националност со нормален превод, добива друга, помека, поприфатлива димензија. Така, чекор по чекор, фаза по фаза, парче пелин, парче чоколадо, имаме реални шанси да се извлечеме од дупката во која се наоѓавме последните две децении.
Петар Арсовски
Извор: Дојче веле