„Дадов сè од себе, јас и моето семејство да останеме во Македонија. Мислејќи дека факултетот ќе ми помогне, се запишав и ги завршив студите по безбедност. Но, тоа не промени ништо. Со сопругот донесовме одлука и најпрво тој, а потоа и јас со двете деца ја напуштивме земјата. Животот во помалите градови стана претежок и во економска и во социјална смисла на зборот“, вели В. Трајковска, која од 2014 година живее во Белгија.
Со дипломата и познавањето на англискиот јазик, таа веќе успеала да се вработи. Работи и нејзиниот спопруг. Не планираат да се вратат во Македонија, освен за летните одмори.
80% од студентите на техничките факултети размислуваат или планираат да заминат по дипломирањето. „Белата чума“ сериозно ќе удри по целата економија
Македонија се соочува со т.н. „бела чума“, незпирливо и во загрижувачки размери. Економистите предупредуваат дека доминантна категорија на оние што заминуваат се невработените млади што може негативно да влијае врз вкупната состојба на пазарот на трудот. – пишува Анета Додевска за Призма.
„Иселувањето е во нагорен тренд последните години и тоа не е некоја тајна, иако Владата тоа не го признава, меѓутоа, не го ни демантира. Луѓето едноставно одат во потрага по подобар живот и ним не може да им се замерува“, вели универзитетскиот професор Марјан Петрески.
Сепак, на алармантноста на состојбата со одлив на млади и образовани луѓе укажува владиниот документ Национална стратегија за вмрежување, соработка и намалување на одливот на високо образовани и стручни кадри 2013-2020 година. „Речиси 30% од високообразованите луѓе во Македонија, живеат и работат во странство, а речиси 80% од студентите во завршните години на студиите на техничките факултети размислуваат или планираат да заминат од земјата. Вкупниот број наши граѓани кои денес престојуваат во странство е мошне голем и може да се процени на над 447.000 лица, што претставува речиси 22% од вкупното население во 2010 година, при што проценката на Светска банка е дека надвор од Македонија живеат и работат повеќе од 29% од високообразованите поединци“, се нотира во стратегијата.
За една година бројот на млади работоспособни се намалил за 12.548
Растечки тренд на потенцијална миграција – сè поголем број млади високообразовани луѓе, како и студенти на последните години од студии размислуваат или планираат да заминат во странство / Фото: Робер Атанасовски
Владиниот модел за дисперзирани студии по малите градови значајно ги зголеми можностите и шансите за стекнување на статусот на „академски граѓанин“, но концептот придонесе да се зголеми и бројот на луѓе што чекаат работа со диплома в рака.
Но, во периодот од 2010 до 2015 година, невработеноста кај луѓето со завршен факултет расте со многу поголемо темпо, отколку вработеноста. За овие шест години има нови 4.772 вработени со високо образование, но во исто време се регрутирани нови 39.126 восокообразовани кадри со статус „невработени“.
Број на невработени и вработени со високо образование
Од Заводот за статистика објаснуваат дека според нивната методологија, во категоријата високообразовани лица се вбројуваат луѓето со високо образование, магистри и доктори на науки. Подеталната анализа на податоците покажува дека само во анализираниот период со звање „магистер“ и „доктор на науки“ се стекнале 9.842 луѓе, односно бројот на овој образовен профил е во пораст.
„Ако се споредат бројките на млади вработени и млади невработени луѓе, разликата е фрапантна. Ако продолжи тоа слабо темпо на вработување, за 30 години ќе добиеме армија на граѓани кои немаат пензија, а живеат од социјална помош. Исто така, со тоа темпо се продуцира и кадар кој се извезува, не само високообразован туку и кадар за физички работи кој сè уште е баран во западните земји. Со забрзан чекор ја стигнуваме судбината на соседна Бугарија која стана земја на пензионери и длабоко зафатена со ‘белата чума’“, вели политикологот Соња Стојадиновиќ.
Показател кој може да упатува на иселување, според економистите е намалувањето на работната сила, особено кај луѓето на возраст од 15 до 24 години и од 25 до 49 години.
Според сумираните статистички податоци за 2015 година, бројот на работоспособни од 15 до 24 години се намалил за 2.412, а на оние на возраст од 25 до 49 години за 10.136 или само за една година, понудата на работна сила на пазарот на труд се намалила за 12.548 луѓе само од овие две старосни категории.
„Ако младите иселеници се претежно невработени, а верувам дека тоа е доминантната категорија, тогаш во апсолутна смисла ќе имаме помалку невработени, помалку работоспособно население и помалку население воопшто. Меѓутоа, во релативна смисла, стапката на невработеност нема да претрпи драстична промена поради иселувањето, бидејќи таа е однос помеѓу бројот на невработени и бројот на активни, кој практично ги опафаќа невработените и вработените. Оттука, невработено лице кое се иселува ќе значи намалување и на невработените и на активните, така што односот од тие два броја, односно стапката на невработеност ќе се намали, но не драстично. Сепак, ефектите од иселувањето на младите врз невработеноста во земјава не можат лесно да се квантифицираат поради отсуство на официјални мерења“, објаснува професорот Петрески.
Заминуваат доктори, инженери, научници, студенти…
Меѓу оние фели чиишто кадри особено се „ситнат“ е докторската, покажува регионалното истражување за миграција на здравствениот персонал во Македонија, Албанија, Србија и Косово спроведено од „Хелтгрупер“.
Факти за иселувањето:
Последната деценија од минатиот век 5 милиони високо образовани лица мигрирале од помалку развиените во развиените земји;
Научниците и талентите најчесто имигрираат во развиените земји преку вториот и третиот циклус на терцијарно образование;
Во 2007 година 18% од работната сила во САД со универзитетско образование во областа на природните науки и инженерството се имигранти;
Околу 30% од бизнисите започнати во Силиконската долина помеѓу 1995 – 1998 година биле основани од имигранти од Кина и Индија; и конечно
САД привлекува најголем број вешти имигранти и студенти или 32% од вкупниот број на странски студенти во земјите на ОЕЦД.
(Извор: Национална стратегија за вмрежување, соработка и намалување на одливот на високообразовани и стручни кадри 2013-2020 година.)
Според него, само последниве три години повеќе од 1.780 лекари од овие четири земји заминале да работат во странство. Овој тренд е во постојан пораст, особено меѓу помладите генерации лекари. Два клучни фактора кои влијаат врз лекарите да се преселат се: желбата за професионален развој и повисоките приходи. Дека овие два фактора се важни за нивните размислувања да заминат во странство укажале 80% од анкетираните во Македонија. Меѓу другите причини се наведуваат политичката состојба, подреденоста и партизацијата.
Освен што заминува обучен и образован кадар, Македонија се соочува и со феноменот на т.н. потенцијална миграција кој, според Министерството за образование, достигнува особено загрижувачки размери последнава деценија. Имено, сè поголем број млади високообразовани луѓе, како и студенти на последните години од студии, размислуваат или планираат да заминат во странство.
Во новообјавената Национална стратегија за млади 2016-2025 година изработена од Министерството за образование и наука се укажува дека еден од клучните проблеми со којшто се соочуваат младите во земјава е високата стапка на т.н. младинска невработеност која во 2015 година кај младите од 15-24 години изнесувала 48,2%. Овој проблем, според Министерството, е тесно поврзан со финансиската состојба и влијае на низа други прашања поврзани со квалитетот на животот. Загрижувачки, според стратегијата, е и процентот на млади кои не се вклучени во образование, работа или обука, а кој во 2013 година изнесувал речиси 30%.
Од факултетите чиишто кадри најчесто заминуваат да работат во странство велат дека голем дел од нивните студенти наоѓаат работа во првите три месеци по дипломирањето, но за да се задржат на тоа работно место важно е какви услови ќе им се понудат.
„Според неформални информации, дури и оние што ќе најдат работа во првата година откако ќе завршат, често размислуваат за иселување и значителен дел од нив наоѓаат работа на друго место“, вели Владимир Трајановиќ, продекан на Факултетот за информатички науки и компјутерско инжинерство, ФИНКИ.
Оваа состојба е нотирана и во Националната стратегија посветена на одливот на високообразовани кадри.
Целото истражување на Анета Додевска за Призма прочитајте го тука