Соочување со монструмот во нас

Кога мандатот е доделен, кога престанаа сентименталните несоодветности за тоа кој изгледал потиштено а кој луто при тој чин, кога македонските конституционалисти не знаеа и не можеа ништо релевантно да кажат за тој акт на кршење на Уставот (највеќе што можеше да каже една конституционалистка, подржувачка на Хорхе  е дека тоа што го направил „не е во ред“ – пазите кој правен вокабулар. Не можеа да изговорат „не во согласност“ или претставува кршење на Уставот). Кога се направија неколку благи и неумесни обиди да се објасни телеологијата во толкувањето на Уставот при доделување на мандатот (со обвинувања кон Уставот, а не кон политичките актери) – заслужуваме бегла, но релевантна анализа на тој член од Уставот.

На соочување со ситуацијата кога mala fides или лошата политичка волја ја крши вака јасно нормативната рамка на системот и кое е чарето, кои се димензиите на таквиот судир, на таквиот политички потег „отаде правото“ (посебно за да не го смешаме со терминот на Валтер Бенјамин за „светото насилство“ кое создава ново право, револуционерно право).     А потоа за некои од процесите кои стојат пред нас во де-вмровизирање на нашата политичка заедница и политичка култура!

Анализа на сите членови кои определуваат доделување мандат во Уставите на земјите во регионот и на некои европски земји (Грција, Бугарија, Романија, Шпанија, Италија, Финска, Шведска…)  се гледа во варијанти дека ниту се попрецизни, ниту појасни од нашите стандардни решенија (а некои се ужасно покомплицирани) туку дека проблемот е недвосмислено во политичката култура и волја да се почитува Уставот и толкува со целите и смислата кои се во него втемелени, а не да се крши и постапува „вон-уставно“ со јасна пучистичка свест за тоа! Толкувањето на Уставот е неопходно и неизбежно во сите овие примери и апсолутно неопходно при т.н. „кратки“ Устави.

Во ниту еден случај не е применета операција на „исцрпување“ на сите можни узурпативни опции и нивно „пресретнување“ што би резултирало во Устав „вреќа“ или т.н. доцно-социјалистичка нормативистичка бесмислена логореја.

Но да одиме по ред: Во Глава 5, од член 61 на Финскиот Устав, консутациите за состав на влада се водат во Парламентот, за нив се известува Претседателот на Републиката кој повратно го известува Парламентот за определениот мандатар. Владата се бира со јавно гласање. Ова може да се повтори двапати по иста постапка. Ако не се избере и тогаш мандатар се оди на јавно гласање во Парламентот за мандатар (трет обид).

Во Уставот на Бугарија, Глава 4, член 99: По консултација со пратеничките групи , претседателот на државата именува мандатар од партиите кои имаат најголем број пратенички места  во Народното Собрание. Ако не се формира влада во рок од 7 дена Претседателот му го доверува мандатот на претставникот на втората група партии со број на пратенички места. Ова може да се повтори и трет пат со следен мандатар. Ако не се формира влада Претседателот формира преодна влада и го распушта Собранието и распишува предвремени избори.

Во романскиот Устав Глава 3, член 103: Претседателот на Републиката именува мандатар, по консултација со партиите кои имаат апсолутно мнозинство во Парламментот. Во рок од 10 дена мандатарот доставува влада и бара гласање за неа во Парламентот.

Во Уставот на Грција, член 37: Претседателот на Републиката именува Премиер од партиите кои имааат апсолутно мнозинство. Ако нема таков премиер се именува од партиите кои имаат релативно мнозинство и му се доверува т.н. „истражувачки мандат“ да се провери дали има можност да формира мнозинство. Ова може да се повтори и трет пат. Секој истражувачки мандат трае 3 дена. Ако со ова не се успее, претседателот на Републиката одржува консултации со сите пратии во парламентот (заедно) со цел да се формира влада или да се формира преодна влада и да се распушти парламентот и распишат нови избори. Постои варијанта ако ова се блокира да му се довери на Врховниот управен или кривичен и граѓански (?)  суд да формира привремена влада и да се распишта нови избори. На владата и се гласа доверба во рок од 15 дена (чл 84). (За овие детални информации благодарност до проф. Костас Стратилатис)

Во шпанскиот Устав, член 62 и 99: Кралот е должен да предложи мандатар. По консултации со пратеничките групи и преку Претседателот на Конгресот номинира кандидат за претседател на влада. Ако програмата на кандидат се изгласа во конгресот со апсолутно мнозинство, Кралот го именува за Премиер. Ако не се добие такво мнозинство истиот предлог се доставува на ново гласање по 48 часа и се бара просто мнозинство. Ако не се добие ниту тоа, последователни предлози се ставаат на гласање по истата постапка. Доколку во рок од два месеца на вакви последователни гласања не се добие влада се распишуваат нови избори.

Во шведскиот Устав, член 4: Претседателот на Парламентот ги поканува на консултации претставниците на секоја партиска група во Парламентот. Потоа тој определува премиер кој го става на гласање. Ако предлозите на Претседателот на Парламентот за Премиер се одбијат четири пати се оди на нови избори. Премиерот се прифаќа со гласање на апсолутното мнозинство во Парламентот.

Во Уставот на Португалија, (Дел 3 , Поглавје 2, Член 133):  Претседателот на Републиката е одговорен за именување Премиер … ( член 187 ) кој го именува по консултација со партиите со освоени места во Парламентот, во светло на изборните резултати ……  .

Во српскиот Устав (Дел 52, член 112): Претседателот на Републиката предлага на Народното собрание кандидат за премиер … ( член 127 ) откако ги разгледал мислењата на претставниците на избраните изборни листи. Парламентот гласа за избор на влада, министри и Премиер со апсолутно мнозинство

Во Уставот на Италија, член 92: Советот на министри (влада) мора да ја добие довербата пред двата дома на Парламентот (член 94). Со јавно гласање по 10 дена од формирањето владата доаѓа пред Парламентот со програма и бара гласање за доверба.
И така натаму и на тоа слично.

Нашето Уставно решение, драги мои, во овој контекст е елегантно, јасно и мошне стандардно за парламентарни демократии и гласи: Македонскиот Устав, Член 90: Претседателот на Републиката е ДОЛЖЕН  во рок од 10 дена по конституирањето на Собранието мандатот за состав на владата да му го довери на кандидат на  партијата односно партиите што имаат мнозинство во Собранието. Мандаторот во рок од 20 дена поднесува програма и состав на влада. Собранието ја бира со апсолутно мнозинство … и така натаму.

Во најголемиот број Уставни решенија нема така строг режим со наведување на ДОЛЖЕН во рок од 10 дена да довери мандат.
Па Хорхе го прекрши тоа мазно поддржан од криминалната партија која не мислеше мирно да ја предаде власта и масовните протести кои ги иницираше со националистичката толпа на улиците!? Каква друга „строга нормативност“ ќе го принудеше овој состав на актери да постапи правно легално?  Да не се глупираме, но, ако сакаат некои од „експертите“ да им помогнат на криминалциве, тогаш тоа е друго прашање ! Овие акти се свесно кршење на Уставот и така треба да биде квалификувано, без проѕирни обиди за помагање на узурпаторот барајќи зачки „во уставните решенија“.

Второ, Претседателот во парламентарните системи, дури и со нагласена улога на шефот на државата, нема уставни овластувања (строго дефинирани кај Парламентите) за оценка на програмата и составот на владата на мандатарот. Тој го прекршува уставното начело на поделба на  власта ако посегне, узурпира и побара објаснување од мандатарот за содржината на неговата програма. Таа, и гласањето за неа е строго во рацете на законодавната власа, односно Собранието. Во таа смисла давањето „гаранции“ за обезбедување на унитарноста или што и да е, пред добивање на мандат е гест на политичка коректност, без уставни импликации (вон уставен е и не може да предизвика последиции ниту преседани). Тој е чин на проценка да се одржи Хорхе во процедурата под силен притисок, да не му се даде можност за дистанца и политичко калкулирање дополнително да се „понижи“ ако сакате, со тоа што нема да му се остави отстапка во падот.

Но не смее да се извлечат никакви правни последици од неговиот неуставен обид за воспоставувае ваква пракса на „уверувања и гаранции“ и одговор на неа со давање на истите.

Претседателот на Републиката нема право ниту да побара егзактно (со потписи или на друг начин) докажување на мнозинството за кое тврди дека го има потенцијалниот мандатар (К. Стратилатис).

Тој не може да бара „објективни докази“ пред да го додели мандатот, може само со веројатност, по консултациите во тоа да се увери и да го довери мандатот.  Претседателот на републиката нема можност да ги истражува изгледите на успех или обидите како мандаторот ќе го состави мнозинството и владата. Тој има обврска да го довери мандатот без да се уверува со еден збор во објективните или субјективни индикации за успех на мандатарот. Поинакво однесување се смета за недозволиво и вон-уставно.

Каква е смислата на барање потписи како уверување, ако може конечно во Парламентот сликата да се промени и да пропадне сè? (Имено, владата сепак да не добие доверба поради некои околности кои во меѓувреме искрснале ). Со еден збор тоа не е ‘’уставна работа’’ на претседателот и точка. Во таа смисла и со функционално и телеолошо толкување на Уставот (а и поддржано со компаративни примери во регионот (Словенија 2011) , во случај на ваква вонуставна блокада од Претседателот на доделување на мандат  – уставно легитимно и легално е продолжување на процедурата за избор на влада во Парламентот кој изгласува доверба на истата.

Претседателот ја претставува републиката (во земјата и во странство, член 79 )  така како таа држава е дефинирана во нејзиниот Устав. Тој нема право да го преиспитува тоа ниту да брани свои преферентни системи и политики. Обид тоа да го прави (и чин на тоа правење) е кршење на Уставот без било какви олеснителни околности и објаснувања, од строго легална, а и од либерално- легитимистичка позиција, како сакате.

Обидот и чинот на дејство со кое претседателот се вмешува во домашната политика на начин што поддржува некаква интерпретација на своите овластување за подршка на пучистичко малцинство кое не сака да оди мирно од власта и инсценира опасен, насилен инцидент во Собранието (кој откога пропадна го подржа со намера да ги аболиционира уцесниците во насилствата) – е конспирација, пучистичко вмешување за кое е неопходно формирање истражна Комисија и предлог на политичка, а потоа кривична одговорност.

Треба да се истражат наводите за подготовката на прогласување на вонредна состојба спротивно на Член 125, односно узурпација на последниот став од тој член – при ескалација на програмираното насилство во Парламентот на РМ и улогата на Претседателот во тоа.

Истражната Комисија формирана од Парламентот мора да содржи балансиран број неутрални членови експерти од научната заедница (можни се експерти од странство исто така) – и треба да заврши со оценка на чинот на кршење на Уставот од страна на Претседателот и предлог на одговорност за тоа.

Настрана Хорхеовата „глупоќа“, настрана простачкиот хорор во кој сме принудени да живееме под ваквите субкултурни персоналитети и умови сиве овие години и нивните „влажни ноќни соништа“ – нешто треба да направиме во засновање на новиот почетокот на нашата разнишана уставност. Нашата национална политичка меморија и култура мора да се потпре во своето подигање од клечењето сиве овие години – со чин на правда и легалност што е, исто така, и чин на достоинство.

Љубомир Д. Фрчкоски

ПОВРЗАНИ ВЕСТИ

e